GRASSI (GRASSO, CRASSI, CRASSO), FRANCESCO

GRASSI (GRASSO, CRASSI, CRASSO), FRANCESCO, talijanski pravnik, sienski kapetan pravde (Zibido al Lambro kraj Pavije 1500 – Rim, 29. VIII. 1566).

Nakon studija prava stupio je u službu u Sudskom vijeću (Collegio dei Giurisperiti) u Milanu, 1535. postao senator i grad. poglavar u Genovi, 1536–37. bio grad. poglavar u Cremoni. Od 1542. bio je u Sieni, ali nema sigurnih podataka o tome koliko je dugo ondje boravio; zna se samo da je 1544–45. po drugi put bio grad. poglavar u Cremoni, a da ga je 1546. car Karlo V. opet poslao u Sienu kao kapetana pravde (Capitano di Giustizia). God. 1548. izabran je za predsjednika tadašnjega milanskog Ministarstva financija (Magistrato dei Redditi e delle Annone). Slovio je kao strog i odlučan te vrlo sposoban u govorničkoj vještini. U Milanu je držao govor pred Karlom V., koji je tim gradom prolazio putujući prema Siciliji, a kad je car umro 1558, bio je izabran da održi govor u njegovu čast. God. 1562. optužen je da se obogatio prijevarama i pronevjerom; osuda nije bila stroga, ali je Grassijev ugled bio uvelike oštećen. Ne zna se kad je točno napustio milansku službu, ali ga je 1565. papa Pio IV. imenovao kardinalom đakonom i governatorom u Bologni. Sačuvani su Grassijev portret u svećeničkom ruhu (naslikao ga je Camillo Serbelloni) i sonet koji mu je posvetila Tullia D’Aragona (Pjesme – Rime, 1560).

Grassi je kao kapetan pravde u Sieni  10. II. 1542. poveo istragu o izvedbi komedije u kojoj je glumio i M. Držić. Dokument o Držićevu sudjelovanju u predstavi 8. II. 1542. u kući plemića Buoncompagna di Marcantonija della Gazzaia prvi je objavio Petar Skok (Držićev »Plakir«, 1928), a Leo Košuta je donio dopune: na temelju sačuvanoga popisa osoba koje su gledale i glumile u predstavi pokazao je da »velmožni rektor ljubavnika odglumi« (Siena u životu i djelu Marina Držića – Siena nella vita e nell’opera di Marino Darsa /Marin Držić/, 1961). Grassi se spominje na početku zapisnika: »Magci D(o)m(in)i officiales Balie, congregati ad sonum campane, numero sufficienti, odito il mag.co et ecc.mo M(e)s(ser) Franc(esc)o Grassi, milanese, degniss(im)o cap(itan)o di iustitia, sopra la veglia fatta hier notte in casa di Buoncompagno di Marcantonio de(l)la Gazzaia et comedia recitatavi contra la forma del bando ne(l)la quale vi sonno intervenuti huomini et donne sotto scritte contro lequali volendo procedere in essecutione d(e)l d(ett)o bando Grassi a mente, deliberonno commettere e commesseno il gravamento al d(ett)o cap(itan)o di iustitia contra il d(ett)o Buoncompagno per scudi cinquanta, et lo piu per loro arbitrio lo confinorno fuor d(el)la citta discosto a essa dieci miglia per sei mesi« (»Veličanstvena gospoda članovi Balìje, okupljeni na znak zvona u dostatnom broju te saslušavši poštovanoga i preuzvišenoga gospodina Francesca Grassija iz Milana, uvaženoga kapetana pravde, o sinoćnjoj zabavi u kući kojoj je vlasnik Buoncompagno di Marcantonio della Gazzaia i o komediji tamo odigranoj suprotno proglasu, a kojoj su pribivali dolje navedeni muškarci i žene, protiv kojih je narečeni Grassi htio postupiti primjenjujući spomenuti proglas, naumili su i jesu naložili rečenomu kapetanu pravde da spomenutog Buoncompagna oglobi s pedeset škuda, a povrh toga su ga odlučili prognati iz grada na udaljenost od deset milja tijekom šest mjeseci«). No Držić je došao u dodir s Grassijem i drugom prigodom: u sienskom Državnom arhivu (Capitano di Giustizia – Processi penali, 161, fasc. Lettere) L. Košuta je pronašao Držićev dopis datiran 5. V. 1542. i upućen kapetanu pravde, to jest Grassiju, čije ime u pismu nije nigdje naznačeno (Jedan rektorski dopis Marina Držića iz Sijene, 1972). Riječ je o službenom spisu koji je Držić uputio velemožnom kapetanu (Magnifico capitano), potpisujući ga potalijančenim imenom (Marino Drusciano Rettore), u kojem je tražio pravo presude u kaznenom djelu što ga je počinio sluga studenta koji je bio jedan od Držićevih savjetnika: »Ma(gnifi)co Cap(itano), perché molto sono infestato da uno scolare mio co(n)segliere; il quale per esser sotto la mia iurisditione, pretende ch’u(n) suo ragazo (di cui la querela d’hauer rotto la testa a una donna di Nicolò della corona è uenuta dinanza alla M[agnificenza] V[ostra]) sia ancora sotto la mia iurisditione; onde se così è, no(n) posso mancare a pregar q(ue)lla sia contenta (facendo il mio debito) a lassarmi dal negotio; il quale si traterrà co(n) tuttj li debitj modi; no(n) si mancarà alla giustizia, ancora che lo scolare pensa di trouare mancho rigidità apresso a me ch’apresso a M(agnificenza) V(ostra), la quale è molto temuta da loro, e dal resto della città, e a me mi piace; no(n) dirrò altro aq(ue)lla sempre mi raccomando. In Sapienza adì cinque di Maggio MDXXXXII. Alli piaceri di V(ostra) M(agnificenza) paratissimo Marino Drusciano Rettore« (»Velemožni kapetane, kako mi jedan đak, moj savjetnik, koji se nalazi pod mojom jurisdikcijom, mnogo dosađuje, tvrdeći da je jedan njegov sluga /protiv kojega je Vašoj Velemožnosti došla tužba da je razbio glavu nekoj ženi Nikole od Krune/ također pod mojom jurisdikcijom, to ne mogu, ako je tome tako, propustiti a da ne zamolim da budete voljni /dok ja vršim svoju dužnost/ prepustiti mi taj posao. Taj će se obaviti sa svim dužnim načinima; pravdi će biti udovoljeno, iako đak misli da će kod mene naći manje strogosti nego kod Vaše Velemožnosti koje se oni i ostali u gradu mnogo boje, a meni se dopada. Neću reći više. Vama se uvijek preporučam. U Sapienzi, dne petoga svibnja 1542. Na usluzi Vaše Velemožnosti najspremniji Marin Držić Rektor«). Očita je Držićeva vještina u izlaganju cijeloga slučaja i traženju svojih prava, kao što se primjećuje da je vrsno vladao talijanskim, odn. toskanskim jezikom. Nije poznato je li i kako kapetan pravde odgovorio.