EKLOGA

EKLOGA (grč. έκλογή : izbor), prvotno naziv za izbor pjesama, a poslije za kratku pjesmu bilo koje tematike, pisanu u formi solilokvija, monologa ili dijaloga, obično bez naglašene dramske fabule.

Taj su naziv u antici nosile zbirke bukoličkih pjesama, odn. zbirke lirskih pjesama s naglašenim pastirskim ugođajem, npr. popularne Vergilijeve Bukolike, zbog čega se u potonjim razdobljima knjiž. povijesti pojam ekloge najčešće povezivao s poetikom bukoličke književnosti. U književnoteorijskoj terminologiji ekloga ponajprije podrazumijeva idilu, odu i pastoralnu pjesmu, jer ne postoje precizni parametri prema kojima se ona od takvih žanrova može jasno razlikovati. Glavnim se predstavnikom toga žanra u antici smatra Teokrit, kojemu ekloga duguje kanonizirani oblik i ustaljenu formu iskaza na granici monologa i dijaloga. Teokritove heksametarske idile, s redovitom cezurom nakon četvrte stope, sastavljene od lirskih i dramskih dionica, na specifičan su način, npr. amebejskom pjesmom između glumaca i kora, upućivale na svoju dvostruku prirodu, odn. na knjiž. for-mu na granici između drame i lirike. Prvotno je distinktivno tematsko obilježje toga žanra bila njegova usmjerenost na idealizirani svijet pastira i pastirica, s podosta lascivno-erotskih sadržaja i čestim simboličko-alegorijskim nabojem. Tek s Vergilijevim Bukolikama u žanr ant. ekloge prodiru i ponešto ozbiljniji sadržaji, poglavito aktualna politička i mitološko-kozmologijska tematika, pri čemu likovi postaju blagi odraz rimske društveno-polit. svakodnevice. Velik procvat bukoličko je pjesništvo doživjelo tek u Rimu i, konačno, nakon Vergilijeva doba, kada su, u njegovu duhu, u okvirima ekloško-bukoličke poetike stvarali Porfirije, Nemesijan, Seren, Ausonije, Sidonije, Apolinar i Teodul. U sr. vijeku obilježja ekloško-bukoličke pjesničke tradicije nalazimo u lirici na nar. jeziku, posebice u provansalskim pasturelama i u kastiljskim seranilas, u liturgijskim dramama itd. Pastoralnost karakteristična za eklogu ostala je pritom i distinktivno obilježje prikazanjskih dramskih tekstova hrv. renesansne književnosti, primjerice Mavra Vetranovića. Poslije, osobito u eur. humanizmu i renesansi, bile su popularne dijalogizirane alegorijske ekloge Francesca Petrarce, Dantea Alighierija i Giovannija Boccaccia te nekih manje poznatih autora (Tito Vespasiano Strozzi, Matteo Maria Boiardo, Luigi Pulci, Angelo Poliziano i dr.). Parodiziranu varijantu ekloško-bukoličkog žanra afirmirali su tal. renesansni pisci Lorenzo de’ Medici, L. Pulci i dr. S obzirom na predmet bavljenja ekloge, osobito od XVI. st., u generičkim se klasifikacijama nerijetko spominje niz odvjetaka toga žanra: ribarska, mornarska, ratarska, lovačka, vrtlarska i vinogradarska ekloga (prema protagonistima), humoristična i domaćinska ekloga (prema tonu), zatim ekloga o snovima, poslanička ekloga (prema prigodi), mitološka i religijska ekloga (prema sadržajima) i sl. Među prve hrv. ekloge, no zacijelo i među prve ribarske ekloge, pod jakim utjecajem Talijana Jacopa Sannazara, ubraja se i lat. tekst Alieuticon Damjana Benešića. U hrv. književnosti, kao i u svim eur. književnostima ranoga novovjekovlja, ne postoji tradicija jasne upotrebe oznake ekloge, koja bi za posljedicu imala i njezin čvršći položaj u žanrovskoj nomenklaturi. U književnosti hrv. ranonovovjekovlja ta se žanrovska odrednica usporedno rabi za djela poput Radmio i Ljubmir Džore Držića, neke pjesme Dinka Ranjine, potom za pojedine sastavke iz Plandovanja Ivana Bunića Vučića te za Egloge iliti razgovore pastijerske Ignjata Đurđevića. Za Ribanje i ribarsko prigovaranje Petra Hektorovića ugl. se rabi naziv ribarska ekloga (ecloga piscatoria), po uzoru na najpoznatiju Sannazarovu eklošku zbirku. No za razliku od isto toliko neprecizno definirane žanrovske oznake idile, koja se u hrv. genološkoj terminologiji ugl. upotrebljava za manji korpus tekstova, najčešće lirskih ili lirsko-epskih obilježja, oznaka se ekloge, zajedno s oznakama pastorale ili pastirske igre, danas rabi za označivanje većega korpusa, ponajprije dramskih tekstova, koji predstavljaju pastoralno-idilične i bukoličko-alegorijske tematske svjetove. Zbog hibridne generičke naravi žanr renesansne ekloge često se dovodio u vezu s kompleksom pastoralne dramaturgije, napose sa žanrom pastirske drame (favola pastorale). Dramski su se tekstovi rudimentarne zapletne strukture i s manjim brojem dramskih likova, kojima je dramska radnja smještena u bezvremensku pastoralnu atopiju, u starijih knjiž. povjesničara najčešće svrstavali pod žanrovsku oznaku ekloge. Slobodan P. Novak dramske tekstove koji se pojavljuju u Dubrovniku prije afirmacije M. Držića naziva dramskim bukolikama, zatim bukoličkim dramama ili dramskim eklogama, napominjući pritom da se upravo renesansna ekloga najčešće »identificira s pojmom konvencionalne, ponešto nerazvijene pastorale« (Teatar u Dubrovniku prije Marina Držića, 1977). Novak izjednačuje žanrovske odrednice bukolike, ekloge i pastorale, koristeći ih pritom isključivo za identifikaciju rubno dramskih žanrova: »Pod eklogom podrazumijevamo, dakle, tekst koji ima neke osobine dramskog djela, osobine što su latentne ali i nerazvijene, pa stoga i ne možemo kazati da je svaka ekloga i drama. Ona je neka vrsta dramske poeme, koju karakterizira stanovita akcija, pri čemu akcija i karakterizacija proizlaze iz razgovora ili iz monologa osoba«. Osim spomenutoga dramskog prizora Dž. Držića o zgodama Radmila i Ljubmira, u eklošku dramsku tradiciju XVI. st., prema Novaku, valja ubrojiti i Komediju I. Nikole Nalješkovića i Tirenu M. Držića, koja s Nalješkovićevim dramskim tekstom dijeli niz tematskih i dramaturških obilježja. Frano Čale govori o Tireni kao o dramskom tekstu koji transcendira žanr rustikalne ekloge, anticipirajući mnoge elemente razvijene tassovske pastoralne dramaturgije. Međutim, najnovija knjiž. historiografija sklonija je Držićevu Tirenu proglašavati pastirskom dramom, odn. razvijenim ili pak razvedenijim oblikom pastoralne dramaturgije u duhu tal. favola, koja zadržava kontakt s ekloško-bukoličkom tradicijom te istodobno prihvaća niz obilježja specifičnih za renesansnu komediografiju, mitološke dramske forme itd. Primjeri su takve hibridne pastoralno-mitološke ili ekloško-mitološke strukture Držićeve drame Pripovijes kako se Venere božica užeže u ljubav lijepoga Adona u komediju stavljena i Grižula. Joanna Rapacka žanrovsku oznaku ekloge donekle izjednačuje s oznakom pastirske drame, iako pod eklogom podrazumijeva nešto rudimentarniji oblik favole pastorale. Pritom ističe da je tekst Radmio i Ljubmir pravi primjer dramske ekloge te ga pritom uspoređuje s manje poznatim tal. djelom Egloga pastorale Baldassarea Tacconea, koje je, prema autorici, moglo poslužiti kao prototip tekstu Dž. Držića. Džorin tekst promatra i u kontekstu pov. razvoja žanra dramske idile, ističući pritom da je Radmio i Ljubmir »samo skromna ekloga, dok je Tirena, od autora određena kao komedija, od povjesničara književnosti nazivana raznoliko: pastirskom igrom, pastoralnom komedijom, pastoralnom dramom, vrlo ambiciozno djelo, u kojem je pastoralna radnja obrađena u razvijenu petočinom obliku s prologom i epilogom, te podređena disciplini koja nameće jedinstvo mjesta i vremena« (Zaljubljeni u vilu, 1998). Autorica ustvrđuje da M. Držić spretno ironizira, parodira i na taj način raskrinkava neoplatoničke i petrarkističke vrijednosti koje žanrovska matrica antičke i ranorenesansne ekloge nastoji promovirati, čime pokazuje iznimnu poetičku svijest, odn. poznavanje ne samo dubr. korijena toga žanra nego i eur. strujanja u pastoralnim i ekloško-bukoličkim žanrovima.