SIENA

SIENA, grad i upravno središte istoimene pokrajine u Toskani, srednja Italija.

Karta Siene

Karta Siene, Civitates orbis terrarum, 1572
(Zagreb, Nacionalna i sveučilišna knjižnica, Grafička zbirka)

Utemeljili su ju Etruščani, a od doba cara Augusta bila je rim. kolonija (Saena Etruriae, Saena Iulia). U sr. vijeku (XII–XIV. st.) razvila se u samostalnu komunu, bila važnim uporištem procarskih gibelina u Toskani te vodila stalne borbe sa suparničkim gradovima, Firencom i Pisom. Slabljenjem utjecaja careva u XIII. st. stradala je u unutrašnjim borbama gibelinske i gvelfske stranke, a u doba kuge 1348. umrle su gotovo tri četvrtine njezina stanovništva. U XIII–XIV. st. razvila se u istaknuto umj. središte (slikarska škola s Ducciom di Buoninsegnom na čelu). God.1531. došla je pod vlast Španjolaca. Karlo V. postavio je u rujnu 1541. Antoinea Perrenota de Granvellea za upravitelja, koji je u Sieni ostao do 12. I. 1542. Vlast u gradu povjerio je Balìji, za svojega zamjenika imenovao je Francesca Sfondratija, dok je za kapetana pravde (Capitano di Giustizia) postavio Francesca Grassija. God. 1555. Sienu je osvojio Cosimo I. Medici, stavivši ju pod svoju vlast 1557. God. 1861. zajedno s cijelom Toskanom ušla je u sastav ujedinjene Italije. Grad se razvio oko trga Campo (Piazza del Campo), od kojega se prema podnožju brežuljka spuštaju strme i uske ulice. Među građevinama ističu se got. katedrala (XII–XIV. st.), gradska vijećnica (Palazzo Comunale ili Pubblico; XIII–XIV. st.) sa 102 m visokim tornjem (Torre del Mangia; XIV. st.), palače Buonsignori (XV. st.; galerija) i Piccolomini(XV. st.), crkve San Francesco (XIV–XV. st.), San Domenico i dr. Moderni dio grada razvio se izvan grad. zidina. Sveučilište (osn. 1203) ubraja se u najstarija u Italiji.

Novčana potpora M. Držiću

Novčana potpora M. Držiću za školovanje
(Državni arhiv u Dubrovniku, Acta Consilii Rogatorum, sv. 44, f. 80r)

Prva vijest o Držićevu studiju u Sieni potječe iz genealogije Podrijetlo i potomci obitelji Držić koji su sada građani Dubrovnika (Orrigine et descendenza della famiglia di Darsa che al presente sono citadini di Raugia), koju je 1603. sastavio Jeronim Vlahov Držić: »Marino secondo figliolo del sopradetto Marino de № 12 fu chiamato Vidra, atese alli studii delle letere, e tra li altri lochi studio molti anni in Siena, dove fu fatto da quella celebre universita rectore l’anno del 1541, et tra molti altri valenthomeni che in quella dignita furono sua consiglieri fu quel grande filosofo Francesco Picolhomeni«. Bilješka je zanimljiva zbog činjenice da Jeronim kaže da je Držić studirao književnost, no istodobno je i nejasna budući da se Siena spominje samo kao jedno od mjestâ Držićeva studija. Na temelju stihova iz drugoga prologa Tirene (»Držića svi znamo pobolje nego ti, / priko mora tamo ki ȕčî sviriti«, s. 123–124), Ignjat Đurđević je zaključio da je Držić studirao u Italiji (Životopisi i pjesme nekih slavnih Dubrovčana – Vitae et carmina nonnullorum illustrium civium Rhacusinorum), dok je Serafin Marija Crijević u trećoj knjizi Dubrovačke knjižnice (Bibliotheca Ragusina) zapisao da je studirao različite nauke u Italiji, ističući pritom filozofiju (»In Italia deinde, uti ipse in Adonidis prologo fatetur, aliis etiam studiis, philosophiae praesertim, operam navavit«), dok navod da »u Firenci je živio barem nekoliko godina« ne znači da je ondje studirao. O tome što je studirao, različito se sudilo: budući da je u Italiju otišao kao klerik, pretpostavljalo se da je studirao kanonsko pravo, možda filozofiju i glazbu; o potonjem se zaključivalo na temelju činjenice da je 28. II. 1538. izabran za orguljaša dubr. katedrale, navoda o šest instrumenata kojima je vladao (leut, flauta, violone [kontrabas], kordina, kornet, klavičembalo), a koje spominje Mavro Vetranović u nadgrobnici Na priminutje Marina Držića Dubrovčanina, tužba – glazb. umijeće potvrđuje i genealogija, u kojoj se kaže da je »svirao na svim vrstama glazbala« – te dvosmislenih stihova iz drugoga prologa Tirene (»’Istina nije toj, Vlašiću!’ veljahu, / ’Držića svi znamo pobolje nego ti, / priko mora tamo ki ȕčî sviriti, / komu se raspuknu sviraoca učeći, / a grlo zamuknu, u Gradu hoteći / s spievaoci boljima glasom se natjecat, / visok glas tko ne ima, s kojim ga nî spievat!’«, s. 122– 128). Na temelju istraživanja Petra Skoka, koji je prvi donio dokument o Držićevu glumačkom sudjelovanju u predstavi održanoj 8. II. 1542 (Držićev »Plakir«, 1928), Milana Rešetara (Djela Marina Držića, 1930), Lea Košute (Siena u životu i djelu Marina Držića – Siena nella vita e nell’opera di Marino Darsa /Marin Držić/, 1961) te Košute i Giovannija Minnuccija (Lo studio di Siena nei secoli XIV–XVI: documenti e notizie biografiche, 1989) u sienskom Državnom arhivu (Archivio di Stato di Siena) može se donekle rekonstruirati Držićev boravak u Sieni za razdoblje 1541–42, gdje je studirao humanae litterae (humanističke znanosti) te bio rektor Kuće mudrosti (Casa della Sapienza, Domus Sapientiae, Sapientia) i prorektor Sveučilišta (Universitas studii senensis, Studium). Kako je bilo organizirano siensko Sveučilište u Držićevo doba, ne zna se; najbliži popis potječe iz 1553, kada su postojala tri fakulteta: kanonskog prava, građanskog prava i »vještinâ i medicine« (artes et medicina). Središte Sveučilišta bila je Kuća mudrosti pa je njezin rektor, od prve pol. XVI. st., ujedno bio i rektor cijeloga Sveučilišta. Po Statutu, koji je vrijedio u drugoj pol. XV. st., rektor je morao biti stanovnik Kuće, neoženjen, klerik, student kanonskog prava te iza sebe imati jednu godinu studija. Kakvi su uvjeti bili u Držićevo doba, nije poznato. Rektor se birao na godinu dana, i to tako da su Zboru mudrih (Collegio dei Savi dello Studio) studenti Kuće predlagali tri kandidata koji nisu bili Talijani (jedan je bio trenutačni rektor), Zbor je prijedlog prosljeđivao Senatu (Concistoro), a Senat Općem vijeću (Consilium generale), koje je potvrđivalo jednog od tri predloženika. Rektorska služba počinjala je 1. VII., a završavala 30. VI. Nejasno je je li se rektorova vlast odnosila samo na stanovnike Kuće (scolares sapientini) ili i na one koji su živjeli izvan nje (scolares universales). Kućom i Sveučilištem upravljao je Zbor mudrih sastavljen od šest članova; birali su se u prosincu na godinu dana, a rektor je bio njihov predstavnik. Rektor je imao i devet savjetnika (studenti iz Kuće birali su trojicu, trojicu su birali studenti koji su stanovali izvan Kuće, a svi su zajedno birali tri građanina). Administraciju je vodio kamerlengo (camerarius, camerlengo): po jednom izvoru birali su ga svi studenti na godinu dana, a po drugom Opće vijeće na tri godine. U sačuvanim dokumentima Držić nikad nije imenovan kao clericus ili abbas, nego kao Marino, Marinus; rjeđe je bilježeno prezime (Drusiano, Darsia), vrlo često je uz ime naveden etnonim (Marino Drusiani di Darsia Raugeo; Marino Raugeo; Marinus Raugeus; Domini Marini Drusiani Raugei; Magnifico Misser Marino Drusiano da Raugia; Magnifico Domino Marino Raugeo), dok je titula bila neizostavna (Magnifico Messer Marino Rectore; Misser Marino Raugeo, Rettor di Sapientia; Magnifico Domino Rectore Domus Sapientiae; Signor Rettore in Casa; Dominus Marinus de Rausio Rectur Studii; Magnifico Domino Marino Raugeo, Rectore Sapientie et Vicerectore Universitatis; Magnifico Misser Marino Drusiani, dignissimo Rectore della Sapientia). Iz jednog se dokumenta saznaje da je kao rektor bio urešen posebnim znakom visoke dužnosti: poput ogrlice, nosio je ovratnik od crnoga hermelina.

24. VIII. 1538: Vijeće umoljenih s trideset tri glasa za odobrilo je Držiću novčanu potporu za odlazak na studij (ne kaže se kamo ide), pod uvjetom dodatnog jamstva: »Prima pars est de succurendo cum aliquo subsidio pecunlario Don Marino Derxae eunti ad studium, cum hoc quod teneatur dare plegiaria quod se transferit ad studium seu gimnasiu« (Consilii Rogatorum, sv. 44, f. 80r). Dana 30. IX. svrhovito trošenje novca zajamčili su Bartul Marinov Zizzeri i Nikola Ivanov Mažibradić: »Die ultimo sept. 1538 Bartholomeus de Zizeris se constituit plegium et pro dicto D. Marino fuit contrascriptus Nicolaus Masibradich«. Glavni je jamac ipak bio B. Zizzeri, što se vidi iz posebne odluke Maloga vijeća: »Bartholomeus Marini de Zizeris fuit acceptatus pleggiarius pro ducatis triginta datis Domino Marino Darxae eunti ad studium secundum partem Consilii Rogatorum« (Consilium Minus, sv. 38, f. 7r a tergo).

14. I. 1539: u Libro grande di Cassa dell’anno 1537–1541 (f. 290) zabilježeno je da mu je isplaćeno sto perpera, što znači da je poč. te godine otišao u Italiju: »MDXXXVIII. Spese extraordinarie del anno 1539. Adi deto /14 di genaro/ per cassa a Don Marin di Darsa che va al studio in Italia per subventione secondo la parte perperi c«. Taj je podatak prvi priopćio Miroslav Pantić (Novi fragmenti o Marinu Držiću, 2001), dok je starija historiografija navodila da je u Italiju otputovao najvjerojatnije u listopadu 1538.

5. XII. 1539 : Zbor mudrih primio ga je na »pola vremena« uz plaćanje u Kuću mudrosti: »Die 5 decembris. Misser Marino Raugeo, scolare. Deliberorno che Misser Marino Raugeo sia aceptato per mezo tempo, pagando in fatto. Item che due da eleggiarsi per il Magnifico Priore habbino autorità andare alli Signori di Balìa o alla Excellentia del Signor Ducha et vedere si provengha sopra la causa delle colationi et simile del rettore. Et fur chiamati Alberto et Bartolomeo« (Deliberazioni dei Savi dello Studio 4, f. 131), no kako ga ne nalazimo na popisu studenata Kuće, a ni među onima koji su 1541. poduprli izbor Portugalca Martina Lópesa za rektora, čini se da se nije uselio.

14. IX. 1540: krstio je sina kapetana Eneje Valentija: »Vincenzo Romulo Maria, figlo del valoroso capitano Enea Valenti, naque a hore 6 dì notte el dì 14 di settenbre anno detto [1540], battezosi el dì 15 a hore 22, al quale Dio et Nostra Signora dia buona ventura. Fu conpare el Exellente Misser Marino Drusiani di Darsia Raugeo, professore di littere« (Pieve di S. Giovanni Battezzati 44, f. 38t). Taj je podatak važan budući da je riječ o prvom spomenu vrste Držićeva studija pa se njime mogu potvrditi tri činjenice: a) Jeronimova tvrdnja da se u Sieni posvetio knjiž. studijima te ondje bio scolaro in arte; b) tvrdnja da je u Kuću primljen na »pola vremena« (studij je trajao sedam godina) – ako je studij započeo 1539, a s rektoratom završio 26. VI. 1542, znači da je i studirao tri i pol godine; c) pohvalni atribut »Exellente Misser« mogao je steći samo nakon duljeg boravka i integriranja u život grada.

11. VI. 1541: Zbor mudrih, u spisu sastavljenom 11. VI., predložio je Senatu tri kandidata za rektora Kuće i prorektora Sveučilišta: trenutačnoga rektora, M. Lópesa, »gospodina Marina Dubrovčanina« i Nijemca Jacoma: »Illustrissimi Signori, dovendosi per honor publico et bene dela Casa della Sapientia et Studio della nostra ciptà di nuovo creare il Rectore di Epsa, per ciò quelli ciptadini preposti per savi della Sapientia, figli et servitori di Vostre Signorie, volendo seguire l’ordine delli statuti loro, hanno iudicato a proposito elegiare et presentare humilmente alle Medesime l’infra scripti due nobilissimi scolari a compagni et concorentii del presente Rectore; li quali tutti si hanno per le Signorie Vostre a scontrinare nel medesimo Conseglio del populo. Et quello che haverà piùu voci, ha da essere degnissimo Rec-tore dello Studio della Magnifica nostra ciptà per uno anno, seguendo la forma de medesimi statuti. Si rachomandano alle Vostre Illustrissime et che Dio felicemente Le conservi. Datum Senis, in residentia solita, die XI. iunii 1541. E i nomi son questi: Misser Martino Lupo Portugese, al presente Rectore, Misser Marino Raugeo, Misser Iacomo di Misser Francesco Tedesco. Alessandro di Iacomo, notario« (A tergo: »Listra dei tre ch’s’hanno a scontrinare per creare il nuovo Rettore dela Sapienza«) (Concistoro 2220, Miscellanea del 1541). Premda nije stanovao u Kući – što je bio jedan od uvjeta rektorata – Držić je kandidiran (nedvojbeno su ga predložili studenti iz Kuće), a razloge za odstupanje od Statuta zacijelo treba tražiti u njegovoj popularnosti (M. Rešetar kaže: »vesela ćud«), u želji studenata koji su stanovali izvan Kuće da u najvišem tijelu imaju svojega predstavnika, a svemu možda treba dodati i protušpanj. raspoloženje: »Na tom su se naime glasovanju talijanski studenti izjasnili protiv starog rektora, dok su ovoga u potpunosti podržali njegovi iberski zemljaci« (L. Košuta).

12. VI. 1541: na temelju Statuta od 15. II. 1532. izabran je za rektora Kuće i prorektora Sveučilišta: »Anno Domini MDXXXXI, indictione XIII, die vero XII. iunii. Generali Consilio Campane Magnifici Comunis Senarum solemniter et in sufficienti numero convocato et congregatio in sala magna consiliorum (…) Fuit ultimo loco in dicto Consilio factum solemne scuptrinium de tribus infrascriptis honorabilibus viris pro faciendo et creando novum Rectorem Domus Sapientie et Vicerectorem Universitatis Studii Senensis pro uno anno, secundum formam legis de materia loquentis. Quorum nomina dictorum sunt infrascripta, videlicet: Dominus Martinus Lopes Portugalensis, utriusque iuris doctor et ad presents Rector, Dominus Marinus [Drusianus] Raugeus, scolaris, Dominus Iacobus [Francisci] Teutonicus. Et tandem ex predictis obtinuit Dominus Marinus Raugeus pro dicto Rectore et Vicerectore cum officio et secundum formam legis. In margine: Domini Marini Raugei, pro Rectore Sapientie electio« (Consiglio generale 244, f. 167–169t).

14. VI. 1541: drugi put primljen je u Kuću na »pola vremena« te boravak morao platiti u roku od dva mjeseca: »Die 14 iunii. Item che sia aceptato Misser Marino Raugeo, al presente Rectore della Sapientia per mezo tempo, pagando se-condo la forma delli statuti ed li altri oblighi consueti; da pagarsi infra due mesi da oggi« (Deliberazioni dei Savi dello Studio 4, f. 149t). Za tri i pol godine boravka morao je platiti četrdeset zlatnih dukata.

23. VI. 1541: primio je Statut Kuće i uveden je u dužnost: »Die 23 iunii. Item che lo statuto del Rectore rosso sia consegniato a Misser Marino, al presente Rectore, a beneplacito però del lor magistrato« (Deliberazioni dei Savi dello Studio 4, f. 150).

24–26. VI. 1541: žalba studenata Kuće o izabranim rektorovim savjetnicima: »Die XXIIII. iunii. Illustrissimi et Excelsi Domini et Capitaneus populi nunc electi, (…) Et mandaverunt significari Domino Rectori et suis consiliariiis, nec non aliis scolaribus, occasione litis vertentis inter eos, sint crastino die, hora Consistorii, ad eorum consistorium, et tantum hoc inter eos nil novi fiat. In margine: Contra Magnificum Rectorem. – Die XXVI. iunii. Illustrissimi Domini et Capitaneus populi, ante dicti. (…) Et cum Magnifico Domino Rectore Domus Sapientie, deliberaverunt causam vertentem inter scolares et consiliarios dicti Rectoris, occasione scutrinorum factorum in creatione dictorum consiliariorum, causam ipsam per se ipsos cognoscere, aut per viam compositionis mediante persona ipsius Rectoris, aut modo quod possibile erit, dummodo in alios non remictatur. In margine: Pro consiliariis Rectoris Sapientie« (Concistoro 1048, f. 49t, 53t).

25. VI. 1541: rektor je sa savjetnicima birao osoblje Kuće: »Anno Domini 1541, indictione 14., die vero 25 mensis iunii. Convocati et congregati Illustrissimo Rectore Domus Sapientie, una cum suis consiliariis, in numero sufficienti, in Domo Sapientie, pro faciendo et creando camerarium. Misser Pietro Pavolo di hon. Giovanbattista Casularo pro camerario ottinuit… Ser Iacomo Corti, una voce, per notario fu confermo per un anno. Vincentio di Giovanni libraro, fu approvato per bidello per uno anno, insieme con Giovanni, suo padre, et si ottenne una voce« (Notarile antecosimiano 2033, f. 155).

30. VI. 1541: rektoru se odobrava pravo kažnjavanja studenata, podvostručeni su mu obroci (kao i dvojici njegovih savjetnika), dobio je sobu, koju je isprva dijelio sa savjetnikom Cristofanom: »Die 30 iunii. Item che sia data autorità a Misser Marino, al presente Rectore, quanto ha tucto il Collegio de savi di gastigare, riprendare et punire tutti li cholari che transgrediranno alli statuti, constitutioni et deliberazioni, et a bene essere della Casa, non proiudicando però né levando alcuna autorità del Collegio di savi. Item che il Magnifico camarlengo habbi da dare al Magnifico Misser Marino Rectore parte doppia in companatico et parti migniole a due di sui servidori, come ebbe Misser Lupo, Recto-re passato. – Item che il Magnifico Priore Giovanbattista e il Magnifico camarlengo insieme habbino autorità di far dare la camera a Misser Christofano et a Misser Marino Rectore, con questo però che li detti habbino a dare promessa a detto Misser Christofano altra camera, come a loro parà et piacerà« (Deliberazioni dei Savi dello Studio 4, f. 150t).

1–5. VII. 1541: molba rektora i studenata Kuće Senatu da se izabere novi kamerlengo: »Magnifici et Eccelsi Signori, il Magnifico Rettore et i signori scolari di Sapientia cognoscano tanto essere il desiderio ch’havete di mantenere et accrescere lo Studio di questa vostra magnifica Città, et maggiormente di quella lor Casa. Et tanto essere sviscerato l’amor ch’a forastieri portate, et più ch’agl’altri a quelli amatori dell’honorate virtù, i quali per farne acquisto, la patria, i padri et i parenti abandonano. Che si rendano certi che non gli negarete una gratia ch’ad utile, honore et reputatione vostra et loro vi chiedaranno. Essi priegano et supplicano le Magnificenti Vostre che (poichè è passato il tempo del dovere havere havuto il camarlengo, et che ’l vecchio è venuto alla fine della sua substitutione da Signori di questo almo Palazzo fattali), siano contente un nuovo liberamente concedergline; poich’al saggio et discreto consiglio di questa generosa Città non piacque quello raffermare. Et prieganle anchora che (come è debito Loro) gl’eleghino persona atta et sufficiente ad un tanto peso, et uno che non voglia continuamente con non poco biaimo et dishonore di Quelle in risse et discordie gli scolari tenere. Acciochè essi, lodandosi delle Magnificienti Vostre, possino (quando tornaranno alle patrie loro) et del bello ordine della Magnifica Città di Siena et dell’amore ch’à forestier quella porta fare i suoi popoli consapevoli«, Concistoro 2221, Miscellanea del 1541). Sienski plemić Annibale Giovanni Saracini izabran je za novoga kamerlenga tek 22. XII.

28–31. VII. 1541: Držić je svjedočio o tučnjavi koja je izbila 29. VI. (na dan sv. Petra i Pavla), u kojoj su sudjelovali Guerrino Ducci i njegovi sinovi, kad su poginula dva port. studenta: »Nel nome di Dio, nell’anno della salute nostra della Incarnatione MDXLI, nella indictione XIIII, nelli dì sotto scripti. Qui saranno scripti li testimonii esaminati per li Magnifici Conte di Camillo Capacci, Girolamo di Misser Lactantio Tolomei, Giulio di Misser Niccolò del Testa Piccolomini, eletti dalli spectatissimi Signori Otto di guardia, sopra l’omicidio et briga facta per Andrea di Guerrino Ducci, Guerrino suo padre, Vincentio et Tommaso, suoi altri figli, nelle persone di Misser Antonio Dies et Misser Francesco Matoso Portughese, et lo ferimento di Misser [Manuello Valle Pexoto i Francesco d’Argia, port. studenti] (…) – El dì 28 di luglio. Misser Iohanni Cavaliere Sardo, scolaro in arte in Sapientia, altro testimone, nominato et giurato sopra la decta cagione, quale con giuramento disse tanto sapere, che quando fu facta la quistione decta, esso testimone era alla fenestra dello Rectore che haveva cenato, et così stando, vidde Maestro Annibale Crudeli [Annibale di Mariano Crudeli] et Misser Simone [vjerojatno Simone Pereira] et certi altri portughesi che giocavano, et presso era Misser Clemato [Vasco Cremato] portughese che parlava con Andrea di Guerrino et Riccio che li pareva spartisse. Doppo le parole, vidde Misser Clemato tirarsi in dietro, et decto Andrea [Ducci], cacciando mano per le spade et stando alle mani; quelli altri portughesi si levorno et certamente spartivano (con Riccio) essi Andrea et Misser Clemato; et sempre dicevano queli portughesi: ’State fermo’. A questo venne Guerrino, tirando molti sassi. Et quelli che spartivano, sempre dicevano: ’State fermo’; et inoltre, non potendo resistere alli sassi, parte di loro si ritirorno dentro alla porta della casa loro. Et così tirando con le coltelate, esso Andrea et Misser Clemato, venne uno fratello di Andrea, non sa el nome, con una zagaglia, et come furno dalla fonte della Sapientia, Misser Clemato cadde, et così in terra, menando certi colpi a esso decto Andrea. Misser Manuello Valles, defendendo esso Misser Clemato che era in terra, quello con la zagaglia li menò due colpi con essa che, se non era forte, lo feriva; et li parse fuggisse in casa di Codone, et ivi si salvasse. Di poi vidde decto Andrea et quello con la zagaglia andare verso el Cavaletto [naziv krčme] et quello ivi facesse non vidde. Item disse che sentì dire da Misser Giovanni Marsi che Misser Antonio Dies, morto, più volte si dolse delle sassate haveva haute nella briga nel fianco che gliel’aveva mostra. Altro disse non sapere. – Il dì ultimo di luglio. Il Signor Rettore della Sapientia della città di Siena, altro testimone, examinato con giuramento sopra la sopradetta causa, per mezzo di decto suo giuramento, testificando disse questo sapere, cioè che del mese di giugnio prossimo passato et del giorno disse non ricordarsi, sendo esso Signor Rettore in Casa, sentendo romore, corse di fuore, facendo gridi che si pigliasse l’arme; et andando verso tal romore, trovò che un Misser Francesco Portughese [Francesco d’Argia] era ferito in una ganba, et inde ad poco fu ferito nella testa Misser Francesco Matoso, nell’Arte della Lana. Et domandando esso Signor Rettore poi minutamente doppo tali ferimenti molti scolari et altre persone in che modo fusse successo il caso, sentì dire che, havendo hauto differentia, un figlio di Guerrino con Misser Vascho Cremato venendo alle mani, Guerrino, vedendo la briga corsa, et trasse la stigla et, pigliando sassi, gli trasse al detto Misser Vascho. Et alterandosi con parole, gridando diceva: ’Ammazza, ammazza questi marrani’, et in fatto, mossi li figli, andando per l’Arte di Lana, dandosi nel sopradetto Misser Francesco, lo ferirno nella testa; et che ha inteso che detto Guerrino corse a tale romore et fece quanto di sopra, perché una donna gli disse che il suo figluolo era stato agghradito, ma che non è stato presente a quanto di sopra. Addomandato in causa di sua scientia, disse come di sopra, del tempo et luogo come di sopra, di presenti disse di molti scolari di Sapientia, i portughesi et altri, et di Giovanbattista Humidi e d’Anibale Crudeli et di Girolamo Spannochi.
Misser Francesco d’Argia Portughese, scolare in Sapientia, altro testimone examinato con giuramento disse questo sapere, che sendo esso testimone in Casa della Sapientia, sentendosi certo romore, in compagnia del Signor Rettore, uscì fuore, et andando verso il rumore, venne alla volta sua uno Andrea et Vincentio, figli di Guerrino spetiale, et Riccio, et qualcuno altro; et venendo alla volta sua con arme in aste, gridorno: ’Ammazza, ammazza’, di che dubbitando, fuggì in una casa et, nell’intrare, gli fu dato una pontata in una ganba. Altro disse non sapere. Item disse che a giuditio suo crede che Misser Antonio Portughese non morisse della sassata, ma di una grandissima febre et doglia teneva in un fiancho fino per San Giovanni in Fiorenza che ivi vennerno inposte; et che così se intende comunemente per li altri, come di sopra (Ufficiali di custodia 129, Fascicolo Guerrino, f. 1–8).

27. VIII. 1541: Zbor mudrih odlučio je da rektor kamerlengu mora platiti boravak u Kući, inače će mu biti uskraćeni obroci: »Die 27 augusti. Item che si facci intendare al Rectore che per tuto il dì otto di setembre habbi da aver pagato in le mani del camarlengo tutto quello che fusse debitore alla Sapientia, secondo la forma delli statuti, li guanti et decreto, alias hora per allora si facci precepto al camarlengo che non li dia la parte« (Deliberazioni dei savi dello Studio 4, f. 154t).

29. VIII. 1541: razmatranje o mogućnosti puštanja iz zatočeništva vratara Kuće: »Il dì XXIX d’agosto. Li Magnifici Signori, officiali di Balìa, convocati, deliberorno (…), che 2 eletti dal Priore habbino da esser con li savi delo Studio, Rettore e camarlengo, e intendere la causa loro e escortare e persuadere le parti e fare e eseguire quello che è ragionevole e procurare che el prigione [Biagio, portiere della Casa della Sapienza] si rilassi; non potendo concordarli, riferischino« (Balìa 302, f. 96t–97).

Početak rujna 1541: pretpostavlja se da je Držić bio među onima koji su pozdravili papu Pavla III., koji je putovao za Luccu kako bi se susreo s Karlom V. Naime, Senat je 2. IX. 1541. donio odluku da ga među ostalim dostojanstvenicima ima pozdraviti i rektor Studija (Concistoro 1050, f. 3t).

18. IX. 1541: kao rektor, zajedno s Niccolòom Ramesom Cipriotom, nadbiskupskim kamerlengom, krstio je Ippolita, sina Danielea Vierija (Pieve di S. Giovanni Battezzati 44, f. 175).

8. X. 1541: sukobio se sa Zborom mudrih i kamerlengom Kuće Giovannijem Battistom Umidijem i požalio se Senatu, koji je, nakon burnog nastupa, napustio: »Die octava octobris. Illustrissimi Domini, Domini Priores, Gubernatores Comunis et Capitaneus populi convocati. (…) Quoniam Dominus Marinus de Rausio Rectur Studii, comparuit in Consistorio et conquestus fuit astantibus etiam fere omnibus scolaribus Sapientianis, multifariam de camerario et sapientibus Studii, multis de causis asserens se super huiusmodi negociis alias conquestum esse coram Dominis precessoribus et coram Dominis officialibus Balie. Et inter loquendum ira inflammatus et succensus nullo in presentiarum responso accepto, exuit se veste et, ut vulgo dicitur la becca, et ex Consistorio fugam arripuit. Et scolares qui in Consistorio aderant, ceperunt tumultuare et etiam ipsi conqueri de sapientibus et de camerario, et aliquis conqueritur de Rectore et ad invicem iniuriosis verbis insurgere. Igitur huiusmodi instante periculo ne aliquid mali aut scandali inter eos succedat, volentes obviare, mandaverunt precipi omnibus scolaribus, tam sapientianis, quam universalibus, quod nil alius contra alium aut contra camerarium innovent, nec se offendant, sub pena sapientianis privationis Domus et arbitrii, aliis autem universalibus sub pena, ut comuniter dicitur, di quattro tratti di fune et del arbitrio; addentes quod scolares qui sunt in Palatio, non discendant sine licentia Consistorii. Et fuit factum dictum preceptum, continens omnia predicta, per ser Fabium, notarium Capitanei, alta voce scolaribus astantibus in Palatio. Nihilominus fuit etiam de predictis factum preceptum in scriptis et affixum per Bartalum, domicellum, ad portam sale Mappamundi et per Johannem Magagnam, famulum rotellinum, ad portam Domus Sapientie, ad columnam in Platea Tolomeorum et in pariete quae est in Costarella. Et cum spectatissimis vexilliferis et consiliariis, inter quos erant illi tres qui hoc mane pro vexilliferis et consiliariis fuerant substituti, confirmaverunt precedentem deliberationem factam pro pace scolarium et camerarii, concedentes tamen licentiam scolaribus discendendi ex Palatio, stante firmo precetto non innovandi nec offendendi. Et pro maiori quiete et satisfactione ipsorum scolarium et rectoris et camerarii ac sapientum et pro commodo et pace Civitatis quod Magnificus Prior et Capitaneus populi eigant quatuor cives optime qualitatis qui videant, procurent et invigilent amicabiliter componere, quietare ac pacificare non modo Rectorem, verum et scolares, camerarium et sapientes. Si quid autem erit in quo necessaria sit aliqua provisio aut deliberatio Consistorii et Consistorium integrum una cum vexilliferis et consiliariis non posset congregari, tunc Magnifici Domini et Capitaneus habent omnimodam autoritatem prout haberet integrum Consistorium. Et fuerunt electi: Dominus Iohannes Palmerius, Dominus Orlandus Mariscottus, Dominus Iulius de Salvis, loco cuius fuit postea electus Iulius Ghini, Dominus Bernardinus Philippi de Buoninsignis« (Concistoro 1050, f. 28t–29t).

9. XI. 1541: ponovno se žalio na Zbor mudrih i kamerlenga, a Senat je tražio da se saslušaju obje strane: »Die VIIII. novembris. Illustrissimi Domini Priores et Capitaneus populi congregati, (…) Audito il Magnifico Domino Marino Raugeo, Rectore Sapientie ec Vicerectore Universitatis, super multis querelis per eum factis contra sapientes et camerarium dicte Sapientie, servatis servandis, deliberaverunt citari dictos inquisitos pro prima, et ambe partes portent secum iura sua et omnia statuta, et infrascripti audiant dictas partes et audeant earum iura et referant. Dominus Annibal Cinuzius et Sigismundus Tricirculus« (Concistoro 1051, f. 2).

12. XI. 1541: žalbu protiv rektora podnijela su dva studenta Portugalca (Cristoforo Rodrigues, Diego Andrade) i dva Nijemca (Paolo Höchstetter, Guglielmo Mederes), koje je Držić iz nepoznatoga razloga protjerao iz Kuće, a Senat im je odobrio pravo žalbe te je rektoru naređeno da ih mora vratiti; zbog sukoba oružjem između rektora i nekih studenata Senat je upozorio da nemiri moraju prestati te sukobljenim stranama zaprijetio smrću: »Die XII novembris. Illustrissimi Domini et Capitaneus populi congregati in Consistorio, (…) Auditis infrascriptis scolaribus Domus Sapientie se querelantibus per Magnificum Dominum Raugeum, Rectorem Sapientie, et se appellantibus ad Consistorium, secundum formam statutorum, a sententiis datis contra eos per dictum Dominum Rectorem, et petentibus admicti huiusmodi appellationem et sententias in melius reformatori in eorum favorem. Unde, visa forma statutorum dicte Domus Sapientie, servatis servandis, admiserunt dictam appellationem, mandantes significari dicto Domino Rectori quod pendente dicta appelatione nil innovet et permictat infra scriptos appellantes condemnatos stare in domo Sapientie et habere partem in tinello, prout habebant anto condemnationem factam. Dominus Diegus Andrade et Dominus Christophorus [Rodrigues], Portuchallenses, Dominus Paulus [Paolo Höchstetter] et Dominus Guglielmus [Guglielmo Mederes], Alemanni. Et statim fuit data apotissa Johanni cartaio, bidello, qui illam portavit et consignavit dicto Domino Marino, Rectori. In margine: Apellatio pro domino Diego Andrade et sociis, scolaribus Sapientie. Ac etiam deliberaverunt, actenta alteratione, orta inter scolares Sapientie et dictum Magnificum Dominum Marinum Raugeum, Recto-rem, pro obviandis offensionibus que hinc inde fieri possent presertim cum armis, precipi et mandari cum cedula dicto Domino Rectori et omnibus scolaribus et aliis commorantibus in Domo Sapientie quod admonetur nil innovent cum verbis nec cum armis, per se vel alios, et nullam alternationem, tumultum vel scandalum faciant, nec se offendant sub pena capitis et arbitrii eorum Consistorii. Mandantes insuper citari pro crastino die dictum Dominum Rectorem et scolares supra nominatos qui se appellaverunt ab eius sententia ad audiendum voluntatem et determinationem Consistorii. Et fuit data cedula die dicto Domini Rectori et altera affissa in hostio Domus Sapientie per Antonium Luce, famulum rotellinum, prout retulit. In margine: Contra Dominum Marinum Rectorem et omnes scolares Sapientie« (Concistoro 1051, f. 10t–11).

13–14. XI. 1541: Držić još uvijek nije namirio novčani dug za boravak u Kući pa je Senat naredio da to mora učiniti; ostavljeno mu je pravo kažnjavanja studenata; zatražio je dvostruke obroke, ali mu nisu odobreni: »Die XIII novembris. Die XIIII novembris. Domino Sigismundo Tricerchio, priore. Illustrissimi Domini Priores et Capitaneus populi, congregati in Consistorio, numero sufficienti, etc. (…) Et auditis Magnifico Domino Marino Raugeo, Rectore Sapientie et Vicerectore Universitatis, nec non sapientibus viris dicte Domus Sapientie et camerario Johanne Baptistae Mariani de Umidis, et demum servatis servandis, moti iustis causis, deliberaverunt quod dictus Dominus Rector teneatur et debeat dare et solvere pro electione sue dignitatis ad dictum offitium rectoratus quidquid tenetur ex forma statutorum dicte Domus Sapientie, assignantes sibi tempus ad solvendum per totum presentem mensem. Volentes quod dictus Dominus Rector habeat suam auctoritatem in procedendo et puniendo scolares, secundum formam statutorum dicte Domus Sapientie, et presertim in condemnando cum consilio et consensu ac presentia suorum consiliariorum, prout disponunt dicta statuta. Et quantum ad partes duas quas pretendit pro eius victu, declaraverunt quod non habeat partes duas nisi companaticorum. Mandantes pre-dicta sibi significari, et significata fuerunt cum cedula per Iohannem bidellum. In margine: Dominus Marinus Raugeus, Rector Sapientie« (Concistoro 1051, f. 11t–12). O razlozima odbijanja namirenja duga za stanovanje i višekratnoga sukoba sa Zborom mudrih nema pouzdanih podataka; L. Košuta pretpostavlja da je motiv bio Držićevo protivljenje ponovnoga izbora kamerlenga, što ga je Zbor očito zagovarao: »Illustrissimi Signori, La cortesia mostra alli vostri buoni figli et servitori M. Marino Drusiani, Rectore, et altri scolari et collegio tucto della piisima Casa della Sapientia, insieme con l’amore che ad Essa portiamo, Exellentissimi Signori, ci muove a dare noia alle S. V. Illustrissime che desiando ritornare alli antichi e sancti costumi nostri, vista la via dataci nella electione di si Magnifico et integro Rectore, vorremo ancora il mezo, e la fine non ci fusse negata; la onde intendendo le S. V. havere in anno creare nuovo Camarlengo per questa Casa, ci da gravissimo affanno pensando dover patire et non stare con l’animo quieto intorno alla nostra provisione, ne vogliamo con longheza fare note più che sieno le virtù, intelligentia et integrita di M. Giovanbaptista Humido, Camarlengo di questa Sancta Casa, ma solo per bene essere et servitio della Medesima et honore della Citta et Studio di V. S. supplichiamo di coure lo piaccia concederci el medesimo Camarlengo come per lo adietro, altrimenti dubitiamo del’essere nostro, et vediamo ili manifesto et gravissimo danno di questa Casa che per molte cagioni et per tore fastidio si tacciono, et in somma se V. S. daranno altro, considerato in che termine Ella si ritrova prima che possa dare principio alla necessita Sua, sarà finito el tempo et in questo mezzo correra tanto il danno Suo che da poi sarà irreparabile. Pero humilmente di nuovo supplichiamo alle Medesime voglano farci gratia e confirmarci el decto M. Giovanbattista Camarlengo nostro che oltre alli infiniti obblighi si vede il chiaro utile et honore dello Studio et Citta d’Esse, quali Dio mantenga in felice stato« (Concistoro 2224).

17. XI. 1541: imenuje se odbor koji će raspraviti spor između Držića i Zbora mudrih i kamerlenga zbog njegova neplaćanja boravka u Kući i potraživanja »dvostrukog obroka kruha, vina i mesa«: »Il dì XVII di novembre. Li Magnifici Signori offitiali di Balìa, a suono di campana, convocati, etc. (…) Et deliberorno che quattro eletti del Priore habbino autorità piena e ampia d’intendere la causa e controversia che è infra il Magnifico Rettore dela Sapientia et li savi et camerlengo della Sapientia per cagione del pagamento da farsi per la stanza dela Sapientia di detto Rettore, et dela provisione doppia di pane, vino et carne, et del’autorità del prefato Rettore. Et inteso e esaminato, habbino piena et ampia autorità di concedare, terminare et finire detta causa come la parerà di concedare, terminare et finire detta causa come le parerà honorevola. Et quello che deliberaranno, faranno e dichiararanno, s’intende essere e sia come se fusse fatto per la Balìa. Misser Giulio [Salvi], Misser Petro Pecci, Misser Giovanbattista [Piccolomini], Anselmo [Simoni]« (Balìa 302, f. 121t).

27. XI. 1541: pretpostavlja se da je kao rektor bio među onima koji su u Sieni dočekali španj. kardinala Granvellea (Concistoro 1951, f. 20t).

28. XII. 1541: krstio je Fortunata, sina Alessandra Aringhierija (Pieve di S. Giovanni Battezzati 45, f. 13t).

28. I. 1542: rektor je upozoren da studenti Kuće ne smiju napadati prolaznike te da se prekršitelji moraju kazniti u skladu sa Statutom Kuće: »Die XXVIII ianuarii. Magnifici et Excelsi Domini Priores, gubernatores Comunis et Capitaneus populi (…) et cum spectatissimis vexilliferis et consiliariis electis, decreverunt declarari et declaraverunt barisellum et cursorem bravariorum Civitatis posse transire libere ad eorum bene placitum per stradas omnes publicas prope Domum Sapientie non obstantibus quibuscumque, videlicet absque aliquo impedimento per scolares aut alios inferendo. Et quo ad punitionem scolarium Sapientie debere procedi et exequi secundum formam et dispositionem statutorum et capitulorum Sapientie. Et ita notificari Rectori Studii et Capitaneo Iustitie. Et fuit significatum dicta dei Domino Rectori per Ser Fabium, notarium Capitanei, et similiter Ser Ventura Cionio, notario Capitanei Iustitie, per me notarium. In margine: Rettore delo Studio« (Concistoro 2221, Frammento del Lupinario, f. 14).

8. II. 1542: u kući plemića Buoncompagna di Marcantonija della Gazzaia izvedena je komedija danas nepoznata naslova i sadržaja, u kojoj je sudjelovalo deset osoba (sedam muškaraca i tri žene), a Držić je glumio ulogu ljubavnika. Istragu o predstavi vodio je kapetan pravde F. Grassi, koji je odredio kazne za sudionike, osim za Niccolòa Secchija i Držića; kažnjavanje Secchija prepušteno je F. Sfondratiju.

10. II. 1542: Dokumenti o svjedočenju o predstavi u Buoncompagnovoj kući (prvi ih je objavio L. Košuta, Siena u životu i djelu Marina Držića): »Ad presentiam Magnifici Illustrissimi Conti et Capitanei Iustitie Senarum accesserunt nonnulli nobiles cives Senarum, inter quos aderant nonnulli de offitio Magnifice Balie ipsius Civitatis, et exposuerunt et notifficaverunt qualiter nocte proxime preterite in civitate Senarum, in domo habitationis nuncupati Buonocompagnio della Gazaia, et ipso Buoncopagno, patrono domus, presente et consentiente, facte fuerunt vigilie, conventicule et congregationes diversarum personarum usque ad numerum quadraginta et ultra, ac recitata comedia et convivium factum preter et contra formam proclamatam bamni et ordinum de mandato Magnifice Balie nuperime editorum et publicatorum. Et petierunt quatenus prefatus magnificus dominus Capitaneus tamquam executor superinde deputatus vellet et debeat procedere viriliter et manu forti contra dictum Buoncompagno et alios qui interfuerunt preter et contra formam proclamatam in bamni; et ad effectum et ceteris, transeat in exemplum, se abstinens a similibus, hori(cul)antes in testes sonatores seu pulsatores Magnificorum Dominorum Pallati quos petierunt quatenus expediat superinde examinari.
Die suprascripta. Coram prefato Magnifico D. Capitaneo Lucius quondam Pauli, pulsator, et seu sonator in Pallatio Senarum, testis, productus, nominatus iuravit, etc… Respondit et dixit quod die hesterna jussus fuit per Magnificium Dominum Priorem Magnifici Concistorii ut accederet ad pulsandum in domo appellati Buonocompagno della Gazaia et ad canendum, quia ibidem debebat recitare comedia una. Et sic in nocte preterita fuit in ea domo dicti Buoncompagno in 7. Civitatis, et cum eo etiam tamquam cantatores erant Ritius Burghesius, Alemanus Ubertini et Scipio Palle, et cum recitata esset ea nocte preterita et in domo comedia predicta, in actu recitationis ipse testis et dicti alii supra nominati cantaverunt. Et dicit dictus testis quod dictus Buoncompagno erat presens in ea domo die predicta fieret (!) et quod recitatores come-die erant ipse Buoncompagno qui prohemium ipsius comedie dixit, Magnificus Rector Sapientie qui amasium in ea comedia egit, D. Augustinus Bertinus qui pedagogum agebat, Petrus Johannes Silvestri, Marianus Lentii qui parasitum agebat, et quod etiam aderant in ea comedia tamquam recitatores Domina Eufrasia Marcia, Domina Francisca Petroni, et quedam Dominam Ellisabetam cuius cognomen ignorat; et quod dicta Domina Eufrasia agebat servam, alie autem domine agebant dominas. Et interrogatus dixit quod ultra predictas personas supra nominatas in ea domo et ad vedendum et audiendum predicta etiam aderant tamquam spectatores quidam Julius, cuius cognomen nescit, Salustius de Venturis, D. Lelius Pecchius, et Mutius Pecchius, unus ex recitatoribus, Angelus Galgani de Fundis qui ipse erat unus ex recitatoribus, et multi alii quos suprascriptus testis non cognovit; et quod erant omnes et seu esse poterant ad numerum circa viginti. Et interrrogatus dixit quod ultra dictas mulieres quas supra nominavit aderant etiam tres alie mulieres quas non cognovit, reservata uxore suprascripti D. Julii. Et dixit ipse testis quod quando dicta comedia habuit finem erant hore decem noctis vel circa, et quod ipse testis intravit et fuit ad dictam domum hore tertie noctis. Interrogatus si in ea domo erant alique persone larvate, velute aut tinte, respondit quod non, salvo quod Mutius Pecchius, unus ex recitatoribus, in actu recitationis habebat barbam posticiam. Interrogatus cum quibus personis accessit ad dictam domum, respondit quod Petrus Johannes de Silvestris et Scipio Servi de Palo accesserunt ad eum testem in Pallatio Magnificorum Dominorum Concistorii et ipsum vocaverunt ad effectum predictum, et cum ipse testis temeret ire ut non contravenerit bamno, fuit dictum ipsi testi quod habuerant licentiam a Magnifico Domino Capitaneo Iustitie faciendi et seu recitandi dictam comediam, sed non recordatur quis dixit predicta; et cum pervenisset ad domum dicti Buonocompagno d. Ludovicus Burghesius versus eius sotios dixit: avertete bene che penso che non basta haver havuta la licentia del Capitaneo de Giustitia perche penso non habbia auctoritade; et dictis his inter eos Dominus Nicolaus de Sechis qui ibidem erat, dictus appelatus Buoncompagno recesserunt dicendo quod volebat ire ad accipiendam licentiam a Magnifico d. Lactantio de Tolomeis quem dicebant esse Priorem Magnifice Balie, et cum reversi fuissent in dictam domum dicti Buoncompagno dixerunt habuisse dictam licentiam possendi recitare facere dictam comediam modo facerent minorem strepitum quod possibile esset.
Die suprascripta coram prefato Magnifico d. Capitaneo. Ritius Burghesius q. domini Simonis… respondit et dixit quod in nocte preterita circa horas tres noctis ipse Ritius cenavit in domo habitationis nuncupati Buonocompagno suprascripti et ad eam cenam interfuerunt et erant dictus Buoncompagno, Julius eius Buoncompagno frater qui habitat in ea domo, Maria-nus Lentius, D. Augustinus Bertinus doctor, et Augustinus Burghesius, frater ipsius Ritii consobrinus, D. Eufrasia Marcia, D. Francisca Petroni, uxor dicti Buoncompagni, et D. Caterina, soror uxoris dicti Buoncompagno et uxor comitis Massaini. Et post cenam supervenerunt D. Latantius Lucarinus et D. Ludovicus Burghesius, simileter frater ipsius Ritii, cum Lactantio, servitore dicti D. Ludovici; similiter quod supervenerunt D. Lelius Pecchius et D. Portia, eius uxor, Angelus Galgani de Fundis, Alamanus Bertini, et Scipio Palle, frater consobrinus dicti Buoncompagno, Petrus Johannes de Silvestris, et D. Nicolaus de Se-chis, et presentibus suprascriptis omnibus facta fuerunt inter aliquos et suprascriptis certa coloquia, in quibus coloquiis dicebantur et recitabantur facere et alique ex personis, prout aliquando fit, agebant personas fictas mutatis solitis drapibus et vestibus et inpositis aliis vestibus et inter cetera Mutius Pecchius qui posuerat barbam adulternam agebat personam senis, D. Eufrasia agebat personam serve, et similiter alie mulieres, scilicet D. Francisca agebat personam patrone domus et Domina Elisabeta agebat personam patrone. Et quod tempore quo finita fuerunt predicta coloquia et luda erant hore septem noctis vel circa. Et quod dictus Buoncompagno est ipsius Ritii cugnatus et frater suprascripte Marsie consobrinus. Et quod non fuit ibidem sonatum sed solum modo cantatum, inter quos cantatores aderat Lucius qui moratur in Pallatio ad sonandum. Interrogatus etiam dixit quod ultra suprascriptis aderat Magnificus D. Marinus, rector Sapientie. Et interrogatus dixit non vedesse Salustium de Venturis, subdens io sonai col mio leuto.
Die suprascripta. Coram Magnifico Domino Capitaneo… Scipio Pale, filius D. Jeronimi, civis senensis,… respondit et dixit quod die hesterna in nocte circha horas quatuor noctis ipse Scipio associatus Petro Joannis de Silvestris, D. Rectore Sapientie et quodam alio cuius nomen nescit accessit et intravit in domum dicti Buoncompagno pro canendo, et in ea domo reperuit et vidit dictum Buoncompagno et alios de familia sua, D. Ludovicum Burghesium et d. Nicolaum de Sechis ac certos suos servitores et nonnullas alias personas. Et in effectum in ea domo facta fuit et seu recitata comedia una, in qua interfuerunt et erant recitatores D. Eufrasia Marcia, D. Francisca Petroni et D. Elisabeta, uxor supradicti de Burghesiis, et quod dicta D. Eufrasia erat in habitu servili, mutatis vestibus, et etiam aderat Mutius Pechius qui in habitu senili habebat barbam posticiam et de aliis non recordatur, cognoscit nec scit eorum nomina, subdens et cera Mariano Lentio che me ne recordo et quod ipse Scipio cantavit ibidem. Et interrogatus dixit dictus Scipio quod computatis recitatoribus et auditoribus ibidem et in ea domo erant persone numero decem octo usque in viginti vel circa et quod erant hore septem vel circa quando ipse recessit finita comedia« (Capitano di Giustizia 58, f. 68v– 71v).
Odluka o kazni za sudionike predstave: »Die X. februariis Alphonso Cinugo. P. Magnifici Domini officiales Balie, congregati ad sonum campane, numero sufficienti, odito il magnifico et eccellentissimo Messer Francesco Grassi, milanese, degnissimo capitano di iustitia, sopra la veglia fatta hier notte in casa di Buoncompagno di Marcantonio della Gazzaia et comedia recitatavi contra la forma del bando nella quale vi sonno intervenuti huomini et donne sotto scritte contro lequali volendo procedere in essecutione del detto bando Grassi a mente, deliberonno commettere e commesseno il gravamento al detto capitano di iustitia contra il detto Buoncompagno per scudi cinquanta, et lo piu per loro arbitrio lo confinorno fuor della citta discosto a essa dieci miglia per sei mesi; a dove si devi confenire fra tre di, et osservar il confinio per detto tempo sotto la pena di cento scudi, per haver fatto ritruovo, veglia et commedia in casa sua contra la forma del detto bando; et li sotto scriti ch’ hanno recitato alla commedia, per arbitrio della Balia, li confinorno per sei mesi fuor della citta, discosto e essa dieci miglia; a dove vadino, e stieno sotto la pena come di sopra: Buoncompagno di Marcantonio della Gazzaia, Messer Austino Cestini, Marianno Cenzi, Piergiovanni Salvestri, Mutio Pecci, per essarsi messo la barba, resti in dispositione del bando, Agnolo di Galgano Fondi; et li sotto scritti che non hanno recitato cuonfinorno fuor della citta per quattro mesi, a dove vadino e stieno come di sopra: Messer Lodovico Borghesi, Messer Lattantio Lucarini, Messer Lelio Pecci, Giulio di Marcantonio della Gazzaia, Austino di Benedetto Borghesi, Alemanno Bertini, Scipione di Girolamo della Palla, Salustio Venturi, Lutio di Pauolo, piffaro, Riccio Borghesi Lattantio, servitore di Messer Lodovico Borghesi, et che li tre sotto scritti de li sopra confinati non volendo andare a confino paghino scudi quindici per uno per condemnation; Messer Lodovico Borhesi solvit scuta quindecim cambio b(olognese?), Messer Lelio Pecci, Messer Lattantio Lucarini solvit scuta quindecim, cambio b(olognese?), Messer Niccolo Seccho ch’intervenne a la veglia la sua punitione sia rimessa nel ser conte Francesco Sfondrato, Messer Marino Raugeo, rectore di sapientia, ch’intervenne alla commedia, si citi e riprenda in collegio, Madonna Eufrasia di Messer Lodovico Borghesi per havere recitato alla comedia et vestitasi a serva deliberonno che per un anno non possi portare drappo ne oro si no in dito, et Madonna Francesca Petroni et Madonna Lisabetta di Giovanni Borghesi, per havere recitato solamente alla commedia, non portino drappo ne oro si no in dito per sei mesi; et le sotto scritte tre che solamente stenno alla veglia e audire la commedia non portino drappo ne oro si no in dito per due mesi et si comandi a tutti li sopra nommati homini e donne che cio osservino sotto la pena detta, in quanto alli ho-mini e alle donne di scudi cinquanta per una; alla qual pena sieno obligate le dote loro et mariti proprii et nel resto oltre alla declaratione del arbitrio; il capitano di iustitia segua a quanto contiene il bando gravando de fatto e sommariamente, et a tutti li prenommati condannati et confinati furno fatti i comandamenti del tenor sopra scritto, delli quali appare in uno foglio distintamente del quale in filza: La moglie di Buoncompagno della Gazzaia, Madonna Caterina donna di Conte Massaini, Madonna Portia di Messer Lelio Pecci« (Balìa 99, f. 39–40t).

3. IV. 1542: Zbor mudrih saslušao je rektora te mu naredio da mora kazniti ili prognati dvojicu studenata zbog sodomiziranja nekoga dječaka, a ako to ne učini, zlostavljači će biti predani kapetanu pravde: »Lunedì, ali III d’aprile. Magnifici Domini officiales Balie, congregati ad sonum campane. Ali savi e camerlengo di Sapientia. Habbino auttorità di possere privare et lavere via il portinaio dela Sapientia per alleggerire la spesa dela Casa. In margine: Savi di Sapientia, 26/7. Odito il Rettore di Sapientia, deliberorno che, se il decto Rettore per tutto domane non haverà proceduto al bando del fuoco o di quella pena che comanda la ragione e statuti di Siena contra sotto scritti scolari di Sapientia per la forza e violentia fatta carnalmente a un fanciullo, che hora per alhora, haverli tenere perchiosi et costreti, sian messi nel Capitano di Iustitia che, come guidice delegato, proceda contra di loro a quanto vuole ragione e li statuti di Siena. Misser Antonio da Monte Frasconi, Misser Cesare [Laurenzano] da Napoli. In margine: Misser Antonio da Monte Fraschoni, Misser Cesare da Napoli« (Balìa 303, f. 90).

23. IV. 1542: Francesco Giecchino, sluga Držićeva savjetnika Agostina, kamenom je razbio glavu Elisabetti (ženi Marca iz Lucce) u krčmi Kruna: »Die XXIII aprilis. Visitavi ego Marcus Govenzatus, notarius [u službi F. Grassija], etc., Dominam Ellisabetam, uxorem Marci Lucensis, repertam iacere in lecto, in domo habitationis sue, infirmam ex percussionibus, ut dixit, duabus in capite cum sanguine. Et interrogata dixit quod die veneris hora XX., vel circa, fuit percussa a Giecchino, servitore de Francisci de Castilliono [pogreška pisara, treba: Agostino iz Castiglion Aretina], scolare, in domo habitationibus Nicolai della Corona, cum lapide, duabus percussionibus, cum lapide quem tenebat manibus et cum sanguine supra capite, presentibus: Francesco Giechino et Camilla, uxor suprascripti Nicolai della Corona. Interrogata dixit quod usque in dicta die veneris Magister Bartholomeus Ritii cepit mederi et medicus ipse Camille percusse. Interrogata dixit quod ipsum Franciscum Giechinum acusat et petit contra eum pro-cedi, et iuravit iuxta formam statutorum. Qui prefatus Magnificus Capitaneus predictam causam adsumpsit et commissit citari debere suprascriptum acusatum ad locum commissionis criminis et ad valvas Palatii etc., quatenus tempore tridui etc. compareat ad udendum suprascripte acusationis et ad sue effectum, etc. Et commissum percorario Elio etc. qui die II. maii retulit ad valvas Pallati et ad domum Nicolai della Corona. Die VI. maii, prefatus Magnificus Capitaneus, visa acusatione de quarum etc., visa contumatia suprascripti Giechini et visa dispositione statutorum Senarum, etc., ipsum Giechinum posuit in bamno iuxta formam statutorum. Et ulterius declaravit ipsum eum debere pro confesso contentare in suprascripta acusatione et pre-dicta iuxta formam statutorum. Vide in filo litteras inhibitoriales Magnifici Domini Rectoris Sapientie. Die 25 maii, comparuit dominus Augustinus de Castigliono Aretino, legum scolaris in civitate Senarum, et ad presens consiliarius Magnifici Domini Rectoris. Et cum iuramento dixit quod suprascriptus Franciscus Giechinus, supra acusatus, fuit tempore acusationis contra eum date et tempore commissionis delicti sibi inputati servus ipsius Domini Augusti, et cum eo habitavit et habitabat, et cum ante et post. Et attento quod excusato ipso Giechino, servo ipsius, ad comparendum, qui titulo scolaris est, prefatus Magnificus Dominus Capitaneus non bona licentia non fuit, nec est iudex competens dicti Giechini, nec in eo iuridictio ne habilitatio, sed Magnificus Dominus Rector Sapientie fuit et est iudex competens dicti Giechini. Virtute privilegiorum concessorum scolaribus et servitoribus suis, petit et requirit quod predictus Magnificus Dominus Capitaneus remitat causam et partes prefato Magnifico Domino Rectori et ulterius non molestat dictum Giechinum, alias protestat de nonobservantia, scilicet prefatorum decretorum et de nullitate« (Capitano di Giustizia 58, Liber accusationum, f. 184–184t).

30. IV. 1542: izaslanika F. Grassija, koji je posjetio pretučenu Elisabettu kako bi joj objasnio da incident treba prijaviti rektoru, napao je student Kuće, a neki su na njega bacali kamenje pa je rektoru naređeno da pod prijetnjom sudskoga progona mora pred Senat dovesti studenta koji je napao Grassijeva izaslanika: »Die dominico, XXX aprilis. Illustrissimi Domini, Domini Priores, Gubernatores Comunis et Capitaneus populi, in camera Magnifici Domini Capitanei populi congregati, etc. (…) Informati di un certo excesso dela Sapientia, che si facci precetto al Rettore dela Sapientia che per inteso il caso successo hoggi contra un mandato al Capitano di giustizia, che per tutto domane habbi trovato chi è stato deli scolari, et fattolo comparire al Consistorio, perqué lo stia nela gratia del Consistorio. Et fu fatto in persona. In margine: 8/0.« (Concistoro 1499, f. 80).
»Il Capitano di giustizia, intendendo un supruso fatto dali scolari a una donna, et mandando un mandato a far intendere ala prefata donna che se ne andasse di ciò a querelare con il Signor Rettore, per esser questo ufficio suo, nel ritornare del detto suo mandato, come fu dala Sapientia, li fu da un scolare dato dele puegna e da altri tirato sassi, dove fu forzato ritornarsene indietro. El che il Magnifico Capitano ha havuto molto a sdegno per esser questa la seconda volta che li hanno così impediti i suoi mandati. Et perché il Consistorio passato fece deliberatione che il Signor Rettore di essa Casa et li scolari lassassino liberamente passare per la strada la corte et suoi mandati, non andandovi però dentro, perciò si è fatto precetto al prefato Rettore che per tutto domane devi haver fatto comparire al Consistorio lo scolare che battè il mandato detto sotto pena di suo arbitrio« (Concistoro 2222, Notula ai successori, 30 aprile 1542).

1. V. 1542: rektor je dao izjavu da je student koji je pretukao Grassijeva izaslanika nestao pa ga nije mogao izručiti vlastima; naloženo mu je da se mora pobrinuti da student bude uhvaćen i predan Senatu, a njegova se imovina ima zaplijeniti: »Anno Domini 1542, indictione XV., die vero lune, prima mensis maii. In camera del Magnifico Capitano. Audito el Magnifico Misser Marino Drusiani, dignissimo Rectore della Sapientia, dicendo dalli Signori precessori esserli stato facto precepto che dovessi far comparire quello scolare che ha impedito il ministro del Magnifico Capitano della iustitia, dicendo per obedientia haver facto ogni sua estrema diligentia et non haver possuto havere nelle mani per essersi nascosto et assentato, et dicendo haver hauto notitia esser stato uno Misser Marcantonio da Pontremoli [Marcantonio Benvenuti da Pontremoli], deliberorno significarsi al medesimo Signor Rectore che devi privare esso Misser Marcantonio dalla Sapientia et non li dare parte, né ricetto, et procurare d’haverlo nelle mani, et presentilo al Consistorio. Et ci ponga ogni ingegno. Et inoltre si confischi la camera su con le sue robe di Sapientia, et si consegnino al decto Signor Rectore che per lo inventario lo tenga ad istantia dello Illustrissimo Consistorio. Et fu notificato al decto Signor Rectore. Et fu facto inventario per Ser Antonio Maria Griffoli et consegna. In margine: 8/0« (Concistoro 1500, f. 2t–3).

2. V. 1542: rektoru je naređeno da kazni Marca Govenzata te se pobrine da budu kažnjeni svi koji budu priječili prolazak predstavnicima kapetana pravde pokraj Kuće mudrosti: »El dì 2 di maggio, martedì. Li Illustrissimi Signori, ecc., et Capitano, ecc., convocati, ecc. (…) Audito Ser Marco [Govenzato], notario del Magnifico Capitano de iustitia [F. Grassi], sopra lo relasso di Maestro Niccolò da Siena, scolare retenuto, deliberorno fare intendere al Magnifico Capitano della iustitia che, dando promessa idonea, decto Maestro Niccolò, che sia relassato. Et lo Signor Rectore lo punischa, secondo lo caso ricerca. Et così li altri che hanno decto parole ingiuriose allo ministro di Iustitia, alias ci provederà il Consistorio. In margine: 9/0. In camera del Magnifico Capitano radunati. Che si faccia edicto alli scolari, sotto pena dello arbitrio, non impedischino li ministri di Iustitia passare per la strada davanti alla Sapientia, non entrando in Casa. Et lo Rectore operi et castighi li trasgressori. In margine: 8/1« (Concistoro 1500, f. 3t–4t).

5. V. 1542: F. Grassiju uputio je dopis u kojem traži da mu prepusti slučaj sluge koji je razbio glavu Elisabetti u krčmi Kruna: »Magnifico Capitano, perché molto sono infestato da uno scolare mio consegliere [Agostino da Castiglion Aretino], il quale per esser sotto la mia iurisditione pretende ch’un suo ragazo (di cui la querela d’haver rotto la testa a una donna di Nicolò della Corona [Elisabetta, supruga Marca iz Lucce] è venuta dinanza alla Magnificientia Vostra) sia ancora sotto la mia iurisditione. Onde se così è, non posso mancare a pregar Quella sia contenta (facendo il mio debito) a lassarmi dal negotio. Il quale si tratterà con tutti li debiti modi; non si mancarà alla giustizia, ancora che lo scolare pensa di trovare mancho rigidità apresso a me ch’apresso a Magnificenza Vostra, la quale è molto temuta da loro, e dal resto della città, e a me mi piace. Non dirrò altro. A Quella sempre mi raccomando. In Sapienza, adì cinque di maggio MDXXXXII. Alli piaceri di Vostra Magnificenza, Marino Drusciano, Rettore« (Capitano di Giustizia 161, Processi penali, fasc. Lettere).

26. V. 1542: Držić je bio upleten u slučaj kurtizane Lucije, koju je njegov sluga Cristofano izudarao po glavi: »Die 26 maii. Lutia Dominici, habitante al Fondegho a Santo Antonio, Senis, cum iuramento accusat Christoforum, servum Magnifici Rectoris Sapientie, in eo quod suprascriptus Christoforus, die hesterna, hora quarta noctis, sedente suprascripta Lutia supra murello domus sue habitationis, suprascriptam Lutiam insultavit cum bastono et, nil dicto, cum eo bastono percussit percussionibus quattuor, videlicet una maxima percussione supra capite cum maxima sanguinis efusione et cum vulnere uno, ac supra brachio sinistro percussionibus duobus, et alia percussione supra dorso; quare petit contra eum procedi. Nominando in testes Alexandrum Ugolinum et Alexandrum de Petruciis. In margine: Cristofano, fameglio del Rectore« (Capitano di Giustizia 61, f. 30).

27. V. 1542: Držić je u roku od šest dana morao kazniti slugu koji je napao Luciju, kao i studenta Francesca, koji ju je vrijeđao; ako to ne učini, protiv njega će se pokrenuti kazneni postupak: »Die XXVII maii 1542, saturnii. Illustrissimi et Potentissimi Domini, etc., et Capitaneus populi, etc. Die dicta de sero, una cum spectatissimis vexilliferis magistris et consiliariis Magnifici Capitanei, habita notitia vulneris, inlati per famulum Magnifici Rectoris Studii, in personam Lucie meretricis et insultri Domini Francisci Aretini [Francesco di Giorgio di Arezzo], scolaris, deliberaverunt fieri preceptum dicto Domino Rectori quod infra sex dies ab hodie debeat cum effectu punire dictos, eius famulum et Dominum Franciscum, et dare fidem manu eius notarii infra dictum tempum; alias compressum quod Illustrisimum Concistorium procedet prout eis videbitur. Et fuit notificatum per Ser Camillum. In margine: Contra Rectorem« (Concistoro 1054, f. 20–20t).

5. VI. 1542: kamerlengo G. B. Umidi i student Diego Andrade žalili su se na postupke rektora pa je određeno da Zbor mudrih poduzme mjere kako bi se u Kući održao mir: »Lunedì, alì 5 di giugno, Misser Orlando Mariscotti Priore. Magnifici domini officiales Balie, congregati ad sonum campane, in numero suffitienti (…), odito il camarlengo di Sapientia [Giovanbattista Umidi] e Misser Diego [Andrade], scolare, supra i portamenti del Rettore e scolari, deliberonno che li savi di Sapientia faccino quelle provisioni che li parranno opportune per la pace, quiete e benesser di quella Casa e Rettore e savi, havendone autorità; e non havendone autorità, niente di meno faccino provisioni e le riferischino quanto più presto al Collegio; et in quello si deliberino. In margine: Savi delo Studio. 24/20« (Balìa 303, f. 131).

6. VI. 1542: zbog tučnjave između španj. vojnika i dvojice studenata Kuće, Francesca di Giorgija i Alessandra Marcellija, obojice iz Arezza, Držić ih je morao izručiti grad. vlastima, no kako to nije učinio, opomenut je da zapovijed izvrši, inače će studenti biti privedeni pod prijetnjom izgona iz Kuće mudrosti i sudskoga progona: »Die VI. iunii 1542. Magnifici Domini, officiales Balie, congregati, etc., (…) E havendo havuta notitia come al presente alcuni scolari di Sapientia e soldati spagnuoli dela guardia sonno in alteratione e venuti alle mani, per il che si dubbita di qualche rumore nela città. Però deliberonno ch’il Magnifico Priore, con quattro del Collegio da chiamarsi per sua Magnificentia, habbino tanta autorità, quanta n’ha il presente magistrato, di posser fare quelle provisioni che lo paranno opportuno per riparare a ogni disordine che nasciere potesse, e di punire e gastigare di qualunche pena, ancor corporale, li trasgressori, come lo parrà. Et insomma habbino intorno a ciò pienissima potestà e balìa. Eletti furno Misser Giovanni Palmieri, Misser Giovambattista Nini, Misser Scipione Gabrielli, Bernardino Francesconi. Li quali quattro Magnifici col dicto Priore commesseno farsi precetto al Magnifico Rettore di Sapientia che mandi subbito in Palazzo quei duo scolari, Misser Francesco [di Giorgio di Arezzo] e Misser Alissandro [Alessandro Marcelli di Arezzo], aretini, e di lì non partino. E al Capitano dela Piazza [Antonio Cisnero] che ritiri li soldati suoi alla guardia e non eschino di Piazza. Né si innovi per alcuna dele parti. E così si significò al Rettore per Ser Francesco Maccabruni e al Capitano dela Piazza fu significato per me notario. In margine: Scolari di Sapientia. Soldati spagnuoli. Briga. Li quali cinque del Collegio, per virtù dela loro auttorità sopra datalo, commesseno el di VII del presente farsi precetto al Magnifico Rettore di Sapientia che per tutta l’hora 18 del presente giorno habbi fatto venire in Palazzo li duo scolari sopra nominati da Arezzo, e di quello non partino sotto pena del arbitrio. Et si citino li detti duo scolari con politia: una si metta ala porta dela Sapientia, l’altra alla porta del tinello, che comparischino alla dicta hora in Palazzo e di lì non partino senza licentia di Balìa, e sieno alla presentia del Collegio sotto pena di privatione del luogo lor di Sapientia e del arbitrio. E subbito fu significato al Rettore per me notaro. E Bartolomeo delo spenditore, fameglio, attaccò le dette politie alle dette porte, me presente a hore 16 in circa. In margine: Misser Marino Raugeo, Rettor di Sapientia. Misser Allisandro e Misser Francesco, aretini, scolari in Sapientia« (Balìa 123, f. 129t–130).

7. VI. 1542: budući da spomenuti studenti nisu privedeni, Držić je saslušan te je odlučeno da četiri predstavnika grad. vlasti pregovaraju s F. Sfondratijem o miru između studenata Kuće i španj. vojnika da bi se spriječili daljnji sukobi; kako je F. di Giorgio pobjegao, osuđen je na šest mjeseci izgona iz grada; ogluši li se na tu odredbu, bit će trajno prognan iz Kuće mudrosti: »Die VII iunii. Magnifici Domini, officiales Balie, congregati, etc. (…) Odito il Magnifico Misser Marino Raugeo, rettore di Sapientia, sopra il commandamento fattoli di far comparire in Pallazo li duo scolari aretini [Francesco di Giorgio i Alessandro Marcelli], de quali di sopra, deliberonno che li magnifici quattro di lor Collegio, depitati a negociare col Signor conte Francesco Sfondrato, habbino auttorità di trattare e concludare pace e buona concordia fra li scolari dela Sapientia e li soldati spagnuoli di guardia, conferendo il tutto col dicto Signor conte, e col suo mezzo ancor si mandi ad effeto. E che li detti quattro, con dicto Signor conte, mandino per il Capitano dela Piazza [Antonio Cisnero] e li facino intendere che ritiri in la guardia li soldati che habitano ala sapientia per ovviare a ogni disordine. In margine: Scolari di Sapientia, soldati di guardia si pacifichino. Et actenta contumacia Domini Francisci Aretini, scolari Sapientie, bis citati ad valvas Domus sapientie, dicti non comparentis, servatis servandis, relegaverunt dictum Dominum Franciscum extra dominium Senensem per sex menses, cui mandaverunt percepi quod infra triduum conferat se ad dictum confinium et illud observet pro dicto tempore; et nisi iverit vel non observaverit eundo, intelligatur esse sit nunc pro tunc, et e[st] contra privatus eius loco Sapientie in perpetuum, commictentes capturam in eum. Et commissum Francesco Petri, famulo rotellino, qui die VIII.a retulit ad valvas porte Sapientie cum affissione cedule. In margine: M. Francesco Aretino, scolare di Sapientia« (Balìa 123, f. 130–130t).

13. VI. 1542: od Držića se traži da namiri troškove koje je kurtizana Lucia pretrpjela jer ju je njegov sluga ranio: »El dì 13 di giugno, martedì. L’Illustrissimi Signori, ecc., et Capitano, ecc., radunati, ecc., intromessi li spettatissimi gonfalonieri maestri e conseglieri. Rectore. Si faccia intendere che faccia satisfare Lucia meretrice delle spese sue del ferimento factoli dal servitore suo. In margine: 13/2« (Consistoro 1500, f. 36t).

15. VI. 1542: budući da troškovi nisu namireni, formirano je vijeće koje se trebalo pobrinuti da ih Držić plati te mu odredi kaznu: »El di XV giugno, giovedì, el Signor Conte Nini, Priore. Li illustrissimi Signori, ecc., et Capitano, ecc., radunati, ecc., aggionti li spettatissimi gonfalonieri et conseglieri del Capitano, ecc. Lucia puttana. Li sottoscripti habbino autorità tanto quanto ha l’integro Consistorio di fare sudisfare dal Recto-re delle spese del ferimento, come li parrà e di contentarla. Et sono: El Signor Conte [Domenico Nini], El Signor Alfonso [Cinugho], Maestro Nicolò Finetti. Haver autorità che sia commessa la pena contra Misser Marino per quello giudecato come deto et spettiale. In margine: 13/1« (Concistoro 1500, f. 38t).

25. VI. 1542:održana je rasprava o isteku Držićeve rektorske službe: »Die XXV. iunii. Domino Alfonso Cinugo, Priore. Illustrissimi et potentissimi Domini et Capitaneus populi, una cum spectatissimis vexilliferis magistris convocatis, deliberaverunt quod hodie, casu quo consilium congregaretur, in eo proponatur super infrascriptis prepositis, videlicet: super recordio sapientum Studi et de tempore iam finito rectoratus Domini Marini Drusiani, Rectoris Raugei« (Concistoro 1054, 40t–41t).

26. VI. 1542 : došavši s velikom pratnjom i mnogo se ispričavajući, Držić je vratio rektorske insignije: »El dì 26 di giugno, lunedì. El Signor Francesco de Vechi, Priore. Illustrissimi Signori et Capitano radunati, (…) El Magnifico Misser Marino Drusiano da Raugia conparse con grandissima compagnia di scolari et doppo molte excuse et parole remesse et rese la becca et segnio del Rectore, con notificatione. Al quale fu resposto per la Magnificentia del Capitano [Bernardino Filippo Buoninsegni]. Aggionti li spectatissimi gonfalonieri maestri et conseglieri del Magnifico Capitano del populo, (…) Savi dello Studio, si faccia intendere che trovino modo de moderare le collationi delli rec-tori et inoltre faccino lista di 3 scolari per nuovo rectore, et paghino al Concestorio da scontrinamenti in Conseglio. In margine: 12/2« (Concistoro 1500, 51–51t). Studij nije okončao diplomom, jer ga, kako bilježi M. Rešetar, »nema u popisu sijenskih doktora, koji se čuva u tamošńem arcibiskupskom arhivu«. Kada je definitivno napustio Sienu, nije utvrđeno. Dana 4. I. 1543. u Anconi je od Firentinca Girolama Gerinija uzajmio sto zlatnih dukata, što je registrirao notar Girolamo Giustiniani (Archivio di Stato di Ancona, Notaio G. Giustiniani). Dug nije vraćen ni 1549, pa je u Dubrovniku sastavljena isprava u kojoj se kao Držićev jamac pojavljuje Nikola Ivanov Mažibradić, dok je Gerinija zastupao Lorenzo Miniati, trgovac i Cosimov špijun. Zna se međutim da je u Sienu 1543. sporadično navraćao: 2. i 27. IV. ponovno se neuspješno raspravljalo o slučaju kurtizane Lucije iz 1542 (Concistoro 1501, f. 28t–29, 46t–47), 13. IV. rješavao je novčani spor s kurtizanom Agnezom (Concistoro 1501, f. 29t), a 27. i 30. IV. s Angelom Palmierijem (Concistoro 1501, f. 57t, 68). Budući da je 18. VII. pred Senatom ispitan student Orazio Olivieri iz Nocere, zbog duga od jedanaest dukata koje Držić nije vratio Claudiju Zuccantiniju za preuzetu, a neplaćenu robu (»ex causa mercantie«), može se pretpostaviti da je Sienu napustio prije srpnja 1543. U Dubrovniku je bio 16. I. 1545, kada je brat Vlaho molio Vijeće umoljenih da mu dopusti četveromjesečno izbivanje iz grada, za koje bi ga vrijeme na mjestu pisara vunarskoga ceha zamjenjivao Marin. Ako se pretpostavi da je u Italiju stigao poč. 1539, a u Dubrovniku je bio na poč. 1545, izvjesno je da je ondje proveo šest godina (pri čemu nema podataka što je činio i gdje je bio 1544). Točno vrijeme boravka u Sieni teško je utvrditi; dokumenti potvrđuju da je ondje nedvojbeno bio 1540, 1541, 1542. i 1543 (te godine s prekidima). (→ CASA DELLA SAPIENZA; GAZZAIA; GRASSI, FRANCESCO)

Podijelite:
Autor: Milovan Tatarin